خورشید پارس - آموزش راه های افزایش بازدید و کسب درآمد از اینترنت مطالب زیبا و جذاب

روش تدريس مبتني بر خلاقيت (بخش اول)

در این بخش عناوین "نگاهی به روش تدريس مبتنی بر خلاقيت" و "كلاس درس و خلاقيت" مورد بررسی قرار میدهیم.

و بخش دوم را با عناوین "بيست اصل توسعه و پرورش خلاقيت دانش آموزان" و "مراحل نخست روش تدريس مبتنی بر خلاقيت" ادامه خواهیم داد.

·        نگاهي به روش تدريس مبتني بر خلاقيت

سالياني است كه به خلاقيت به مثابه يكي از توانمندي هاي عالي ذهني مورد توجه قرار مي گيرد. اين موضوع مورد توجه فلاسفه ، دانشمندان علوم تجربي، و دانشمندان علوم نظري و انساني بوده است. براي گسترش دامنه بررسي خلاقيت و روشن سازي دورن داشت خلاقيت، روان شناسان، به ويژه روان شناسان حوزه آموزش و پرورش زحمات زيادي را متحمل شده اند. با اينهمه، آنچه در زمينه ي خلاقيت ارائه شده است، بيشتر در برگيرنده ي شيوه هاي پرورش خلاقيت است، و كم تر به اين امر كه چگونه مي توان مبتني بر خلاقيت عمل كرد، پرداخته شده است. در روش تدريس مبتني بر خلاقيت، تلاش بر اين است كه شيوه خلاقانه عمل كردن از سوي معلم و دانش آموز باز نموده شود. معلم بايد با استفاده از روش تدريس حاضر به گونه اي تدريس كند كه بتوان با شاخص هاي خلاقيت آن را خلاقانه ناميد. دانش آموزان هم بايد در فراگيري از راه هاي خلاقانه بهره گيرد.

بقیه در ادامه مطلب ...

       روش تدريس مبتني بر خلاقيت، اندك زماني است كه مورد توجه قرار گرفته است. اوج توجه به روش تدريس مبتني بر خلاقيت پس از دهه ي 1980 بوده است. ولي بيشترين توجه به خلاقيت از حدود نيمه دوم قرن بيستم آغاز شده است. ج.پ.گيلفورد از پيشگامان پژوهش در زمينه خلاقيت بوده و – پژوهش هاي زيادي را در اين باره انجام داده است. در آغاز كار، تعاريف زيادي از سوي كسان زيادي درباره ي خلاقيت ارائه مي شد و برداشت هاي متفاوتي هم از آن در ميان بود. براي مثال، رابرت . ام . گانيه بر اين باور بود كه خلافيت گونه اي از حل مسئله است. و تعاريف زير از خلاقيت به عمل آمده است:

1.      خلاقيت، سيالات، انعطاف پذيري و اصليت (بكر بودن) را شامل است.

2.      خلاقيت در هم كردن عناصري متناسب و جدا از هم است كه به منظور كسب سود انجام مي گيرد.

3.      خلاقيت انجام دادن كاري نو است كه از سوي گروه ها يا افرادي مورد توجه قرار مي گيرد، يا آنكه براي برآوردن نيازي استفاده مي شود.

هر كدام از تعاريف فوق را مي توان از ديدگاه هاي گوناگوني نقد كرد و يا مي توان ايراداتي به آنها وارد كرد. ولي با اندك مسامحه اي مي توان تا حدودي هر كدام از تعاريف ياد شده را پذيرفت و با بيان شرط هايي آنها را قابل استفاده كرد. در ادامه شرط هاي خلاقيت و كار خلاق مي آيد.

         يكي از شرط هاي روشن و يا نسبتاً روشن خلاقيت آن است كه چيزي را كه يادگيرنده ارائه مي دهد يا معلم مي نماياند بايد ثمره كار خود وي باشد. اين شرط مبين آن نيست كه كار تكراري و طوطي وار هم بايد خلاقيت ناميد، بكله كاري متعلق به فرد است كه برآمده از انديشه خودش باشد. از اين رو، دانش آموزي كه فقط از قواعد «معلم گفته» بهره مي گيرد و تمرين مي كند كار خلاق انجام نمي شود. يا معلمي را كه صرفاً به طور صريح مايه كار خود را تقليد معلمان پيشين قرار مي دهد خلاق مي ناميم. شرط ديگر خلاقيت را مي توان «اصالت كار» در نظر آورد. اصالت كار به معني گشودن راه هاي جديد براي حل مسائل يا بررسي رخ دادها يا يادگيري واقعيت ها ، مفاهيم ، اصول و .. است . اگر يادگيرنده و معلم هر كدام به كاري كه انجام مي دهند – تدريس / يادگيري – از زاويه اي نگاه كنند كه تسهيل كننده باشد، كاري انجام داده اند كه اصيل است. يعني ، به نحوي مي توان آن كار را از مجموع كارهايي كه در اين راه صورت مي گيرد تميز داد و برجسته دانست.

         از شرط هاي ديگر خلاقيت و اثر خلاقانه، هدفداري آنست. بنا به گفته ي داستايوسكي ، اينكه بگوييم انسان موجودي خلاق است، بدين معنا است كه بگوييم تقدير انسان تلاشي آگاهانه در حصول به يك هدف و اشتغال در مهندسي – يعني ساختن مداوم راه هاي نوين – است. منظور از اين گفته آنست كه هر فرد خلاق، اثري را كه مي آفريند بايد براي هدفي خاص باشد.

·        كلاس درس و خلاقيت

كلاس درس كه بخش عمده اي از فعاليت تدريس و يادگيري در آن صورت مي گيرد ، نقش اساي در ايجاد زمينه براي خلاقيت دارد. فضاي عاطفي، شرايط فيزيكي، جو يادگيري، ميزان انگيزه براي آموختن و ... از عوامل درون كلاسي هستند كه بر پديدآيي خلاقيت اثر گذارند. در ميان عوامل ياد شده، نقش معلم در پرورش خلاقيت انكار ناپذير است. اثر تعامل معلم در اثر كلاس از دو جنبه قابل ملاحظه است: رابطه عاطفي با دانش آموزان و رابطه آموزشي و ياددهي . ايجاد شرايط مساعد براي رشد خلاقيت مستلزم اين است كه معلم جوي صميمانه و مطمئن در كلاس درس ايجاد كند. به طوري كه دانش آموز بتوانند با احساس امنيت، عقايد و نظريان خويش را ابراز دارند. معلم پس از تأمين نياز عاطفي دانش آموزان ، مي تواند با اجراي اصول مناسب آموزشي دانش آموزان را هر چه بيشتر رهنمون گردد. نكته حائز اهميت ديگر، نوع نگرش معلم به خلاقيت و دانش آموزان خلاق است.  توجه به اين كه اغلب دانش آموزان خلاق كمتر با جمع هماهنگ هستند و رفتارشان قابل پيش بيني نيست، بعضي معلمان فكر مي كنند كه آنان، دانش آموزان دردسر آفرين هستند.

«تورنس» در مطالعه اي، از بيش از هزار معلم خواست تا ويژگي هاي دانش آموزان بهتر و جالب تر را اعلام كنند. ده موردي كه براي معلمان بيشترين ارزش را داشت عبارت بود از:

1-    رعايت ديگران

2-    استقلال فكري

3-    سخت كوشي

4-    شوخ طبعي

5-    كنجكاوي

6-    صميميت

7-    انجام دادن به هنگام كار

8-    دانش (دانستن)

همچنين يادآوري مي شود كه ويژگي هايي مانند داشتن جرأت در مورد اعتقادهاي شخصي ، در قضاوت ، بي علاقگي نسبت به قبول قضاوت متصديان امور و وساير ويژگي ها، كه فرد خلاق داراست در فهرست ديده نمي شود. با توجه به اين كه ويژگي هايي مانند ابتكار و نيت، نامحدود وكنترل آن سخت است، معلمي كه اطميناني به قدرت خويش در اداره كردن ندارد، به تمرين هاي معمولي تر دركلاس مي پردازد و تا از تلاش هاي نگران كننده پرهيز كند.

·        گام هاي دست يابي به خلاقيت

بي شك مجموعه تحقيقات در حوزه روان شناسي تربيتي، تدريس، روان شناسي اجتماعي، ارتباطات و ... الگو بودن معلم براي دانش آموزان مورد تأييد قرار مي دهند. بنابراين ، بر اين باوريم اگر مي خواهيم دانش آموزاني خلاق داشته باشيم بايد معلماني خلاق بود. پس در حرفه معلمي ، خودسازي خلاقيتي مقدم بر خلاق سازي يادگيرندگان است. در اين قسمت توصيه هايي را براي پرورش خلاقيت شخصي ارائه مي دهيم.

       براي دست يابي به تفكر خلاق و خلاقيت، هر روز لحظاتي را به تنهايي و در خلوت به تفكر خلاق بپردازيد. موفقيت شما در رسيدن به تفكر خلاق بستگي به نحوه ي بهره گيري ذهنتان دارد. شما بايد بتوانيد ذهن خود را براي خلاقيت آسوده، نگهداريد. زماني را براي تفكر خلاق در نظر بگيريد، و به طور مرتب برنامه خود را پي گيري كنيد. بدين ترتيب مي توانيد روزانه اقدامات زير را انجام دهيد:

1-به يادداشت هاي خود مراجعه كنيد تا شايد در رابطه با مشكل امروز خود، به نكته ي مفيدي دست يابيد.

2-از همه يادداشت ها، فهرست ها، كاتالوگ ها و ... استفاده كنيد؛ با فراهم آوري مجموعه اي جامع واقعيت ها و اطلاعات در يك زمينه خاص، ذهن شما براي تحليل و تفكر فعال تر مي شود.

3-در زمان ها و اوقاتي كه براي تفكر خلاق درنظر آورده ايد به انديشه ورزي بپردازيد. و در پي پيدا كردن حال و حوصله نباشيد و منتظر نباشيد كه راه حل درستي به يك باره به شما الهام خواهد شد. مطابق برنامه به تفكر بپردازيد و به ياد داشته باشيد كه موفقيت شما در عمل به برنامه تنظيمي است.

4-اگر در يك روز نتوانستيد به تفكر خلاق درباره ي مسايل خود بپردازديد، تسليم نشويد. در چنين مواقعي پياده روي كنيد، قدم بزنيد يا كار ديگري انجام دهيد كه نياز به فكر كردن نداشته باشد . پس از انجام اين فعاليت ها، مجدداً درباره ي راه حل مشكل خود يا درباره ي طرح جديد براي كار به تفكر خلاق بپردازيد. پي گيري اين عمل شما را در دست يابي به راه حل خلاقانه ياري خواهد كرد.

5-در هر يك از جلساتي روزانه براي تفكر خلاق تخصيص داده ايد، هر بار يك سؤال مشخص طرح كنيد. سپس، تلاش كنيد انديشه هاي مهم را به ايده هاي روشن تبديل كنيد. به فكر باشيد كه مسئله را دقيق تر و عيني تر سازيد. زيرا مسائل دقيق و عيني راه حل هاي عيني و دور از ابهام مي طلبند.

6-براي رسيدن به جواب و پيدا كردن راه حل ها براي خودتان محدوده زماني در نظر بگيريد.

7-تا آنجا كه مي توانيد راه حل هاي بيشتري را براي مشكل خود به ذهن آوريد و سپس اين راه حل ها را يادداشت كنيد.

8-راه حل هاي گوناگوني را كه انديشيده ايد با هم ادغام كنيد تا راه حل هاي اساسي تري بيابيد.

9-وقتي به حل مشكل فكر مي كنيد اجازه دهيد هر راه حل كه به ذهنتان مي رسد، ظهور يابد و شما آن را يادداشت كنيد. وقتي در حال انديشه سازي يا توليد ايده و راه حل هستيد به هيچ وجه به قضاوت و داوري نپردازيد.

10-  براي حل مشكل مورد نظر خود، ابتدا همه واقعيت هاي مثبت مرتبط با آن را جمع آوري كنيد، سپس اطلاعاتي را كه در مقدمات كار، گرد آورده ايد به آن اضافه كنيد و در نهايت تخيل خود را كار گيريد تا در انتظار نتايج شگرف آن باشيد.

11-  واقعي احساس كرديد به قدر كافي اطلاعات مناسب گردآوري كرده ايد، مي توانيد به ارزشيابي بپردازيد. وقتي به اين مرحله رسيديد، اطمينان داشته باشيد كه به مرحله ارزشيابي يا مرحله ي چهارم از تفكرخلاق دست يافته ايد. با نقد و داوري راه حل هاي كارساز و اثر گذار را برگزينيد و باقي راه حل ها را حفظ كنيد.

12-  اگر نسبت به ارزش برنامه يا انديشه هاي خود اطمينان كافي نداريد، از ديگران بخواهيد در نقد و ارزشيابي آنها به شما ياري كنند. از اين طريق هم مي توانيد برنامه ي كار تفكر خلاق خود را مورد ارزشيابي و قضاوت قرار دهيد.

روش تدريس مبتني بر خلاقيت

(ارسالي از گروه آموزشي علوم اجتماعي جي)

باز نشر: خورشید پارس –  www.sunpersia.ir